ΣΩΣΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΕΙΔΟΣ

Προσφάτως περιήλθε στην κατοχή μου μια στίβα μεταχειρισμένα βιβλία, μεταξύ των οποίων το πολύ χαριτωμένο "Τουρίστες στον πλανήτη Γη" (εκδόσεις Παρά Πέντε) του Douglas Adams - ναι, του γνωστού συγγραφέα χιουμοριστικής επιστημονικής φαντασίας. Μόνο που το βιβλίο αυτό δεν είναι φαντασίας, είναι ένα ταξιδιωτικό χρονικό: ο Douglas περιγράφει με το γνωστό χιούμορ του μια περιήγηση που έκανε συντροφιά με τον βιολόγο Mark Carwardine ανά τον κόσμο, σε αναζήτηση σπάνιων ειδών ζώων. Το σκεπτικό ήταν να γυριστεί μια σειρά ντοκυμανταίρ και να γραφτεί ένα βιβλίο (αυτό ακριβώς που διαβάζω εγώ τώρα) σχετικά με τα είδη υπό εξαφάνιση, μπας και ευαισθητοποιηθεί λίγο παραπάνω το κοινό.

Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου είχε πάνω μου μια απρόσμενη επίδραση: μου θύμισε τα παιδικά μου χρόνια. Όχι, δεν ταξίδευα ανά την υφήλιο στα παιδικά μου χρόνια αναζητώντας είδη ζώων υπό εξαφάνιση (αν και πολύ θα το ήθελα, εδώ που τα λέμε). Απλώς στην παιδική μου ηλικία - ή μήπως θα έπρεπε να πω εφηβική; - κάπου εκεί γύρω στα δώδεκα χρόνια μου, διάβασα μια σειρά βιβλίων πολύ παρόμοιων με αυτό του Adams, γεγονός που έμελλε να καθορίσει την πορεία της ζωής μου (σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον). Αναφέρομαι στα βιβλία του Gerald Durrell, λάτρη των ζώων και ιδιοκτήτη ενός ζωολογικού κήπου στο νησί Jersey της Αγγλίας. Το πρώτο που διάβασα δεν ήταν ακριβώς ταξιδιωτικό: είχε τον τίτλο My family and other animals, και περιέγραφε τα δικά του παιδικά και εφηβικά χρόνια στην Κέρκυρα, όπου έζησε με την οικογένειά του για τέσσερα χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρονικού διαστήματος ο νεαρός Gerry το αφιέρωσε στην μελέτη της τοπικής πανίδας, την οποία παρατηρούσε, συνέλεγε, εξέτρεφε και γενικώς πιλάτευε με κάθε τρόπο που μπορούσε να σκεφτεί - ακριβώς όπως έκανα κι εγώ!

Μεγάλωσα σε σπίτι με κήπο και με αλάνες και χωράφια ένα γύρο - απίστευτη πολυτέλεια, συνειδητοποιώ τώρα, καθώς αντικρίζω τις πολυκατοικίες από το μπαλκόνι μου, γνωρίζοντας ότι το πατρικό μου σπίτι βρισκόταν μόλις δυο τετράγωνα από το διαμέρισμα όπου μένω σήμερα. Δεν είχα πολλές παρέες - δεν υπήρχαν παιδιά στη γειτονιά (γενικώς δεν υπήρχαν και πολλοί ανθρωποι εδώ γύρω) και δεν είχα συνομήλικα αδέλφια. Η τηλεόραση δεν είχε εισβάλει ακόμη στη ζωή μας (κάποια στιγμή αγοράσαμε μια ασπρόμαυρη, αλλά με δυο κανάλια όλα κι όλα, οι επιλογές ήταν ελάχιστες), άλλωστε έβρισκα μάλλον βαρετή. Το αποτέλεσμα ήταν να περνώ τις μέρες μου είτε διαβάζοντας μανιωδώς, είτε εξερευνώντας μανιωδώς τη φύση που με περιέβαλλε. Δεν περιοριζόμουν να παρατηρώ, έκανα και πειράματα: έσκαψα μια μυρμηγκοφωλιά για να δω ως πού έφτανε και πώς ήταν από μέσα, μάντρωσα μια μεγάλη μαύρη αράχνη σε μια γυάλα και προσπαθούσα να την ταϊσω, μπαρκάρησα όσα σαλιγκάρια μπόρεσα να συγκεντρώσω σε ξύλινα καραβάκια στη λιμνούλα του κήπου μας για να τα σώσω από την γαστριμαργική εξόρμηση μιας θείας μου (προς μεγάλη μου θλίψη τα περισσότερα φουντάρανε στο νερό και πνίγηκαν - είχα πολύ δρόμο ακόμη μπροστά μου μέχρι να ανακαλύψω τις βασικές αρχές της σωστής προστασίας του περιβάλλοντος). Συχνά μάλιστα τα δύο μου χόμπυ - διάβασμα και ζωολογία - συναντιούνταν: διάβαζα βιβλία σχετικά με τα ζώα, ξέρετε το στυλ, Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων και τα παρόμοια.

Όταν λοιπόν ανακάλυψα το βιβλίο του Durrell, έγινε μέσα μου μια αποκάλυψη. Πρώτον, υπήρξε κάπου κάποτε ένα αγοράκι που έκανε αυτό ακριβώς που έκανα κι εγώ: μάζευε και χάζευε μανιωδώς ζωάκια. Δεύτερον, αυτό το αγοράκι όταν μεγάλωσε συνέχισε ν' ασχολείται με τα ζώα, μέχρι που κατάφερε να ταξιδέψει σε όλο σχεδόν τον κόσμο για να βρει τα ζώα που ήθελε, και να ιδρύσει έναν δικό του, ολοδικό του ζωολογικό κήπο! Εκεί και τότε αποφάσισα να γίνω ζωολόγος, επιθυμία που αργότερα διεστράφη εξαιτίας της ανάγνωσης άλλων ολέθριων αναγνωσμάτων (των βιβλίων βιολογίας του σχολείου κι ενός τεράστιου τόμου με τον λακωνικό τίτλο Biology) και μετετράπη στην επιθυμία να γίνω βιολόγος, πράγμα το οποίο περιελάμβανε και διεύρυνε την πρώτη μου επιθυμία και το οποίο παρ' ολίγον να πετύχω (πήρα το πτυχίο μου αλλά το αξιοποίησα ελάχιστα).

Το βιβλίο του Adams είχε τρία καθοριστικά κοινά σημεία με εκείνα του Durrell: πρώτον, το περιεχόμενο. Και οι δύο συγγραφείς περιγράφουν ταξίδια ανά τον κόσμο σε αναζήτηση σπάνιων ζώων, και μας αφηγούνται διάφορα ανέκδοτα και ευτράπελα από τις περιηγήσεις τους. Δεύτερον, το χιούμορ. Όταν διάβασα τον Durrell στα δώδεκα, θεώρησα ότι το χιούμορ αυτό ήταν το δικό του προσωπικό ύφος. Διαβάζοντας τώρα τον Adams συνειδητοποιώ ότι μάλλον πρόκειται για σχολή ή για κάτι ακόμη ευρύτερο, κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί "αγγλική χαριτωμενιά", ένα μείγμα αυτοσαρκασμού και λεπτού πνεύματος που ανακάλυψα ότι ταίριαζε γάντι στην ιδιοσυγκρασία μου - όπως και η ζωολογία. Τρίτον, η προτροπή στην προστασία των σπάνιων ειδών.

Εδώ σ' αυτό το τελευταίο θα σταθώ λίγο παραπάνω. Όταν ήμουν παιδί, η σκέψη να αναζητήσω το τελευταίο ζευγάρι ενός σπάνιου είδους για να το διασώσω, να το προστατέψω και να εξασφαλίσω την επιβίωση του είδους, φάνταζε μαγικό, ηρωικό, περιπετειώδες. Δεν νομίζω πως με έκοφτε και πολύ η προστασία της φύσης με την ευρύτερη έννοια, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλα τέτοια σοβαρά ζητήματα. Απλώς το έβρισκα συναρπαστικό. Έβρισκα συναρπαστικά τα ίδια τα ζώα, καθώς και το όλο concept της διάσωσης, αλλά και της εγγύτητας και της επικοινωνίας με ένα άλλο ζωικό είδος πέρα από το δικό μου.

Καθώς μεγάλωνα και μορφωνόμουνα, όλο αυτό ντύθηκε με μια ηθικολογία και μια επιστημολογία: η προστασία του περιβάλλοντος ήταν "σωστή" και "καλή" και την επιδιώκαμε για διάφορους λόγους, όχι πάντοτε σαφής ή εύκολα κατανοητούς, οπωσδήποτε όμως σοβαρούς και σημαντικούς. Σε περιπτώσεις όπου η καταστροφή του περιβάλλοντος έχει άμεσες ή έμμεσες εμφανείς επιπτώσεις στο ανθρώπινο είδος, είναι εύκολο να αιτιολογηθεί η στάση αυτή. πάρα πολλές περιπτώσεις όμως αυτό δεν είναι απόλυτα σαφές: τι θα πάθει ο άνθρωπος αν εξαφανιστούν όλα τα ποταμίσια δελφίνια της Κίνας, λόγου χάρη; Κατά πάσα πιθανότητα, απολύτως τίποτε. Όπως δεν έπαθε τίποτε και όταν εξαφανίστηκε το ντόντο, ή ακόμη και το ταξιδιωτικό περιστέρι της Αμερικής.

Προσπαθούμε να βρούμε δικαιολογίες για να σώοουμε τα κινδυνεύοντα είδη. Λέμε, λόγου χάρη, ότι η γενική μείωση της βιοποικιλότητας βλάπτει το οικοσύστημα, ή ότι η εξαφάνιση ενός και μόνου είδους μπορεί να διαταράξει την οικολοτική ισορροπία, ιδίως αν το είδος αυτό βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας. Είναι όμως πάντα αυτός ο λόγος; Και είναι πράγματι τόσο σημαντικός όσο λέμε;

Ειλικρινά, δεν ξέρω. Και δεν με νοιάζει. Γιατί ο λόγος που εγώ προσωπικά νοιάζομαι για τα κινδυνεύοντα είδη είναι άλλος: νοιάζομαι επειδή έτσι μ' αρέσει. Και αν θέλετε τη γνώμη μου, νομίζω ότι είναι τελικά ο μόνος λόγος για να νοιαστεί κανείς για οτιδήποτε.

Τα βιβλία του Adams και του Durrell είχαν κι ένα ακόμη κοινό σημείο: και οι δύο συγγραφείς ανέφεραν το κακάπο, ένα πουλί της οικογένειας των παπαγάλων που ζει στη Νέα Ζηλανδία και που απειλείται άμεσα με εξαφάνιση. Γίνονται τεράστιες προσπάθειες για τη διάσωσή του, και άμα το καλοκοιτάξει κανείς το ζήτημα αρχίζει ν' αναρωτιέται αν αξίζει τον κόπο. Το κακάπο ήταν ένα πλάσμα θαυμάσια προσαρμοσμένο στο περιβάλλον του. Το πρόβλημα είναι ότι το περιβάλλον του άλλαξε άρδην με την άφιξη των ευρωπαίων στα νησιά αυτά, και τώρα το κακάπο αδυνατεί να επιβιώσει χωρίς βοήθεια.


Το κακάπο έχει χάσει την ικανότητα της πτήσης (δεν του χρειαζόταν βλέπετε), είναι χοντρό, αδέξιο, ανίκανο να ξεφύγει από τις γάτες και τους ποντικούς που το αποδεκατίζουν, και σαν να μην έφταναν αυτά, έχει ένα σύστημα ζευγαρώματος τόσο περίπλοκο ώστε ακόμη κι αν το αφήσουν στην ησυχία του αναπαράγεται με τρομερά αργούς ρυθμούς. Αυτό ήταν χρήσιμο όταν στο νησί δεν υπήρχαν πολλοί θηρευτές για να το εξοντώσουν, επομένως ο έλεγχος του πληθυσμού ήταν προς όφελός του. Τώρα όμως λειτουργεί εναντίον του και δυσχαιρένει την επιβίωσή του.

Γιατί λοιπόν να σώσουμε το κακάπο;

Τι θα πάθουμε εμείς ή έστω το οικοσύστημα αν το κακάπο εξαφανιστεί;

Θα μπορούσα ν' αρχίσω την ηθικολογία για το γεγονός ότι αφού εμείς οι άνθρωποι καταστρέψαμε το περιβάλλον του, θέτοντας την επιβίωσή του σε κίνδυνο, εμείς οφείλουμε τώρα να το διασώσουμε. Θα μπορούσα ν' αρχίσω το κήρυγμα για τον πλούτο της βιοποικιλότητας, που πάντα μπορεί να έχει να μας δώσει κάτι χρήσιμο, έστω κι αν δεν ξέρουμε σήμερα τι είναι. Θα μπορούσα να αναπτύξω τη σημασία της οικολογικής ισορροπίας, την οποία ουσιαστικά δεν κατανοούμε και η οποία κινδυνεύει να διαταραχτεί με το παραμικρό χωρίς να μπορούμε να την επαναφέρουμε.

Δεν θα το κάνω όμως.

Δεν είναι αυτός ο λόγος που θέλω να σωθεί το κακάπο.

Ο λόγος είναι άλλος - τόσο προφανής όσο και αναντίρρητος:


Γιατί είναι απίστευτα γλυκούλι!!!


Ναι, αγαπητοί μου, για μένα τελικά ο μόνος λόγος να διασώσουμε τα κινδυνεύοντα είδη, ή τα έργα του Βαν Γκογκ, τα παλιά μας τεύχη του Λούκυ Λουκ ή οτιδήποτε σε τελική ανάλυση, είναι ένας και μοναδικός:


Επειδή μας αρέσουν.




Υ.Γ. Για να μην παρεξηγηθώ, δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να σώσουμε μόνο τα γλυκούλια, άλλωστε δεν μου αρέσουν μόνον αυτά: βρίσκω εξίσου συναρπαστικό τον δράκο του Κομόντο, και σε γενικές γραμμές βρίσκω συναρπαστική κάθε μορφή ζωής και είμαι υπέρ της διατήρησής της (αν και ομολογω ότι κάνω εξαίρεση για ορισμένα οχληρά του τύπου ιός του Έμπολα και ανωφελής κώνωψ - πράγμα που δείχνει ότι σκέφτομαι εν τέλει ωφελιμιστικά, σαν γνήσιο τέκνο της ζωής και της ανθρωπότητας). Γενικώς δεν ισχυρίζομαι τίποτα ούτε προσπαθώ να προτρέψω κανέναν σε τίποτα - να δελεάσω ίσως, να παρασύρω ίσως, να νουθετήσω σε καμμία περίπτωση.

Ιδού μια ζωική μορφή λιγότερο γλυκούλικη αλλά εξίσου συναρπαστική: