ΑΓΡΙΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑ

Ανάμεσα στα άλλα, περισσότερο ελαφρά θέματα ενός περιοδικού ποικίλης ύλης, διαβάζω ένα άρθρω για το Primadomus, ένα άσυλο πρωτευόντων, όπου χιμπαντζήδες και άλλοι ανθρωποειδείς πίθηκοι που έχουν ταλαιπωρηθεί από την κακομεταχείριση των ανθρώπων σε τσίρκο, σε σπίτια όπου ζούσαν ως κατοικίδια, ή σε άλλους χώρους, μπορούν να περάσουν το υπόλοιπό της ζωής τους με αξιοπρέπεια, ζώντας μια σχετικά φυσιολογική ζωή.

Καθ' όλα αξιόλογο και αξιέπαινο το εγχείρημα και η είδηση μου έδωσε μεγάλη χαρά, τώρα όμως θέλω να σταθώ σε μια δήλωση της υπεύθυνης του Primadomus: "τα πρωτεύοντα δεν είναι κατοικίδια ζώα".

Η δική μου απορία είναι, με ποια κριτήρια αποφασίζουμε ποια ζώα είναι κατοικίδια και ποια όχι; Γιατί δηλαδή τα πρωτεύοντα δεν είναι, ενώ οι γάτες ή τα χρυσόψαρα ας πούμε είναι; Γιατί δεχόμαστε ότι τα άγρια ζώα (δηλαδή αυτά που δεν προλάβαμε ή δεν καταφέραμε να εξημερώσουμε και να χώσουμε σε εκτροφεία) δεν θα πρέπει να γίνουν κατοικίδια και συνάπτουμε και διεθνείς συμβάσεις άγριας ζωής που το επικυρώνουν, ενώ τα ήμερα (αυτά που έχουμε ήδη αλλοτριώσει) επιτρέπεται να τα εκμεταλλευόμαστε για να καλύπτουμε συναισθηματικές ή άλλες ανάγκες μας;

Έχω μιλήσει και παλιότερα για τις απόψεις μου περί κατοικιδίων. Για μένα κατοικίδιο σημαίνει σκλάβος, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τη λέξη "αφεντικό" και "ιδιοκτήτης" που χρησιμοποιούμε για τον άνθρωπο που έχει κατοικίδιο. Οι βασικές ιδέες μου για το θέμα αυτό βρίσκονται στην πρώτη ανάρτηση του ιστολογίου μου με τίτλο "Μόνο για φιλόζωους".

Αναρωτιέμαι λοιπόν, γιατί οι σκύλοι λόγου χάρη κάνουν για κατοικίδια, ενώ οι χιμπατζήδες όχι; Κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν κάνουν ούτε οι μεν ούτε οι δε, ούτε κανένα άλλο πλάσμα. Αν φτάσει κάποιος στο σημείο να συνειδητοποιήσει ότι ένα ζωντανό πλάσμα δεν μπορεί να είναι κατοικίδιο, δεν μπορεί να είναι αντικείμενο, τότε θα πρέπει να μπορεί να καταλάβει ότι αυτό ισχύει όχι μόνο για ορισμένα πλάσματα, αλλά για όλα. Αν φτάσει κάποιος στο σημείο να μπορεί να καταλάβει ότι δεν είναι δυνατόν να αναλάβει κανείς την ευθύνη των αποφάσεων ζωής για ένα ενήλικο υγιές ζώο, ότι είναι ανεπίτρεπτο να αποφασίζουμε εμείς πότε και πώς και τι θα φάει ένα ζώο, πότε και πώς και με ποιον θα συνουσιαστεί, ότι είναι τερατώδες να του αφαιρούμε τα γεννητικά όργανα όποια κι αν είναι τα υποτιθέμενα "οφέλη", ότι είναι υποκριτικό να υφαρπάζουμε την ελευθερία επιλογής του χώρου και του τρόπου ζωής και να το ονομάζουμε αυτό φροντίδα και αγάπη, τότε θα πρέπει να μπορεί να καταλάβει ότι το ίδιο ισχύει για όλα τα ζώα, και όχι μόνο για αυτά που μοιάζουν περισσότερο με εμάς (και άρα μας είναι πιο εύκολο να συναισθανθούμε τη σημασία της απώλειας της αξιοπρέπειάς τους) ή για αυτά που έχουμε ορίσει ως "ανώτερα" με κάποια αυθαίτερα δικά μας κριτήρια.

Όχι, τα ζώα δεν είναι από μόνα τους κατοικίδια: εμείς τα κάνουμε τέτοια, αφαιρώντας τους την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Κανένα ζώο δεν διάλεξε να είναι κατοικίδιο, ούτε σε επίπεδο ατόμου ούτε σε επίπεδο είδους: δεν θα μπορούσε να διαλέξει, γιατί δεν υπάρχει τροπος να ενημερωθεί πλήρως για τις συνέπειες μιας τέτοιας επιλογής. Οι άνθρωποι διάλεξαν να έχουν σκύλους, όχι οι σκύλοι να ζουν με ανθρώπους. Κι αν οι σημερινοί σκύλοι είναι υποτακτικοί και δουλοπρεπείς και μοιάζουν να προτιμούν αυτήν την κατάσταση, άφησαν πίσω τους εκατοντάδες, χιλιάδες ίσως σκύλους που πέθαναν στα χέρια των ανθρώπων ή εγκαταλείφθηκαν επειδή δεν επέδειξαν την επιθυμητή συμπεριφορά. Έζησαν και παρέμειναν κοντά στον άνθρωπο μόνο αυτοί που υποτάχτηκαν κληρονομώντας το χαρακτηριστικό της υποταγής στους απογόνους τους.

Επιπλέον κάθε ζώο, αν ανατραφεί ως κατοικίδιο, έχει μεγάλες πιθανότητες να συμπεριφερθεί ως τέτοιο. Ένα σκυλί που απομακρύνεται από τη μητέρα του πριν καλά-καλά απογαλακτιστεί και από βρέφος ανατρέφεται σε μια οικογένεια ανθρώπων, αισθάνεται αυτήν την οικογένεια ως "δική του", απλούστατα γιατί δεν έχει άλλη και νιώθει την ανάγκη της στοργής και της θαλπωρής. Ένα σκυλί που πέρασε όλη την ενήλικη ζωή του κοντά σε ανθρώπους, νιώθει ανασφάλεια και δυσφορία ελεύθερο στη φύση, γιατί δεν έχει μάθει πώς να συμπεριφερθεί εκεί.

Όμως πολλά σκυλιά που εγκαταλείφθηκαν από τα αφεντικά τους έμαθαν να επιβιώνουν και προσαρμόστηκαν ξανά στην άγρια ζωή. Δεν εννοώ μόνο τα αδέσποτα των πόλεων, που ζουν είτε ως ημι-κατοικίδια, τρεφόμενα από πονόψυχους ανθρώπους της γειτονιάς, είτε ως άστεγοι ζητιάνοι που τρέφονται με σκουπίδια: υπάρχουν αγέλες άγριων σκύλων στην Πάρνηθα, με παρουσία τόσο έντονη ώστε να κινδυνεύουν τα νεαρά ελάφια (η πληροφορία από προσωπική επικοινωνία με εθελοντές της ΕΔΑΣΑ). Προσαρμόζεται κανείς σε ό,τι υπάρχει, είτε είναι άνθρωπος, είτε σκύλος.

Μη νομίζετε πως δεν διακρίνω τους δεσμούς στοργής μεταξύ κατοικιδίων και "ανθρώπων συντρόφων" τους (ευφημισμός για το "αφεντικό"): τους βλέπω , τους αναγνωρίζω, και εκτιμώ την αξία τους. Βλέπω όμως και κάτι που τα αφεντικά και οι φιλόζωοι συνήθως δεν θέλουν να δουν: την έλλειψη ισοτιμίας στη σχέση, την επιπολαιότητα του δεσμού αυτού στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, την απροθυμία της αναγνώρισης όλων των δικαιωμάτων του ζώου - όπως λόγου χάρη το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και το δικαίωμα στην ελεύθερη εκδήλωση της σεξουαλικότητας. Αλλά εδώ για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, και θα συμφωνήσουμε για εκείνα των ζώων;

Όλοι σχεδόν οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων ισχυρίζονται ότι "αγαπούν" τα ζώα τους, και μάλιστα πάρα πολύ. Τους πιστεύω: άλλωστε η λέξη "αγάπη" χρησιμοποιείται για τόσο πολλά και ετερόκλητα συναισθήματα, ώστε είναι δεκτή μια ακόμη χρήση της. Όμως δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι η κυρία που υπεραγαπά τον σκύλο της και γίνεται κομμάτια όταν εκείνος φεύγει από τον κήπο και χάνεται, αφού τον αναζητήσει για δυο τρεις μήνες απεγνωσμένα, μετά αποκτά νέο κουτάβι και ξεπερνά τον πόνο της, αν και φυσικά θυμάται με στοργή τον παλιό σκύλο. Θα αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο αν επρόκειτο ας πούμε για το παιδί της ή έστω για έναν φίλο;

Τι υπερβολή, θα μου πείτε, έχει σύγκριση το παιδί με τον άνθρωπο;

Ε αυτό ακριβώς λέω κι εγώ: δεν έχει. Μη μου λέτε λοιπόν ότι "αγαπάτε" τα κατοικίδια, γιατί τέτοια αγάπη, αν την απηύθυνε κάποιος σε σας, δεν θα την λογαριάζατε γι' αγαπη.

Δεν είμαι από εκείνους που θεωρούν ότι υπάρχει αντικειμενική ηθική, αντικειμενικό "σωστό" και "λάθος". Δεν ξέρω αν "θα έπρεπε" να καταργήσουμε τα κατοικίδια, αν και ξέρω ότι εγώ θα ήθελα να καταργηθούν. Ξέρω όμως σίγουρα ότι θέλω να δείξω, σε όσους θέλουν να με ακούσουν, ότι υπάρχει και μια άλλη οπτική στο θέμα των κατοικιδίων ζώων. Θέλω να είναι σαφές ότι τα κατοικίδια είναι πολίτες τέταρτης κατηγορίας στην κοινωνία μας, ότι η σχέση αφέντη-κατοικίδιου είναι μια σχέση αφέντη-δούλου (μεγαλόκαρδου αφέντη και παραχαϊδεμένου δούλου, ίσως, αλλά στην ουσία της σε συναισθηματικό επίπεδο είναι βαθιά ανισότιμη). Από εκεί και πέρα, ας πράττει καθένας κατά συνείδηση.