ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ

Ποιοι είμαστε τέλος πάντων;

Περιφερόμενη στα ιστολόγια και διαβάζοντας το μακρύ και το κοντό του καθενός, κάθε τόσο πέφτω πάνω σε κάποιον που κόπτεται για την εθνική του ταυτότητα. Σε συζητήσεις περί θρησκείας, λόγου χάρη, συχνά πυκνά κάποιος υπέρμαχος της ορθοδοξίας χρησιμοποιεί το επιχείρημα ότι «ορθοδοξία και ελληνισμός πάνε μαζί» για να καταδείξει την αξία της εκκλησίας και της θρησκείας, κοντολογίς ισχυρίζεται ότι ο χριστιανισμός είναι αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής ταυτότητας του έλληνος, και ότι δίχως αυτόν θα είμαστε «λιγότερο έλληνες» - γεγονός που προφανώς θεωρεί φρικαλέο και αποτρόπαιο, και περιμένει ότι θα φρίξουμε όλοι και θα αγκαλιάσουμε πανικόβλητοι την εκκλησία μας, μην τυχόν και μας φύγει κανένα κομμάτι ελληνισμού και μείνουμε κουτσουρεμένοι.

Δεν θα σταθώ εδώ στο προφανές, δηλαδή στο ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος η ορθοδοξία να συνιστά μέρος της ταυτότητας του έλληνος. Μπορεί να έχει παίξει μεγάλο ρόλο (καλώς ή κακώς) στην ιστορία των ελλήνων, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει να παίζει, ούτε ότι αν εκλείψει θα καταρρεύσει η έννοια του έλληνα και της Ελλάδας.

Όχι.

Δεν θέλω να πω αυτό.

Θέλω να πω κάτι άλλο, ακόμη χειρότερο:

και τι πειράζει να πάψουμε να είμαστε «έλληνες»;

Διάβασα πριν κάτι μήνες στο ιστολόγιο του Simon το σχόλιο μιας κυρίας από το Βροντάδο της Χίου σχετικά με το έθιμο που έχουν εκεί να ρίχνουν βαρελότα βαρέως τύπου. Βασικά δεν έχω καταλάβει τι ακριβώς κάνουνε, μάλλον όμως είναι ζόρικο, διότι ο κόσμος είναι υποχρεωμένος να μένει μέσα στα σπίτια για να μην τραυματιστεί, καλύπτουν τα σπίτια γύρω από την εκκλησία με κοτετσόσυρμα για να μην πάθουν ζημιές, και φυσικά ξεκουφαίνονται όλοι και ξεκουφαίνουν όλους, ακόμη και όσους δύστυχους δεν γουστάρουν το καταπληκτικό αυτό έθιμο.

Η κυρία αυτή λοιπόν αντιδρούσε σε κάποιο επικριτικό σχόλιο που είχε γίνει για το έθιμό τους. Είπε, είπε, είπε, και μεταξύ άλλων ισχυρίστηκε ότι είναι ουσιώδους σημασίας να τηρούμε τα «έθιμα» διότι αυτά διατηρούν την ελληνική μας ταυτότητα, και χωρίς αυτά δεν θα είμαστε «έλληνες».

Και πάλι, δεν θα σταθώ στο προφανές, δηλαδή στο ότι το ανόητο και οχληρό και επικίνδυνο αυτό έθιμο δεν υπάρχει κανένας λόγος να συνιστά στοιχείο της εθνικής ταυτότητας κανενός. Προφανώς δεν το κάνανε οι Χιώτες από καταβολής Χίου. Κάποτε ξεκίνησε. Και όπως ξεκίνησε, έτσι μπορεί και να σταματήσει. Χωρίς να πάψει η Χίος να είναι Χίος και οι Χιώτες Χιώτες – και έλληνες, τρομάρα τους.

Όμως όχι.

Δεν με ενδιαφέρει αυτό.

Με ενδιαφέρει το άλλο:

τι μας πειράζει να πάψουμε να είμαστε έλληνες;

Τι ακριβώς θα πάθουμε αν αντί για έλληνες λεγόμαστε τούρκοι, βούλγαροι, ρουμάνοι, βενετσάνοι, πολίτες του κόσμου;

Συχνά πυκνά επίσης ακούω κόσμο να λέει ότι αισθάνονται περήφανοι που είναι έλληνες. Ας με συγχωρήσουν οι καλοί αυτοί πατριώτες: δεν καταλαβαίνω για ποιο ακριβώς πράγμα αισθάνονται περήφανοι. Που έμαθαν καλά τη γλώσσα και της παραδόσεις του τόπου όπου έτυχε να γεννηθούν; Μα αυτό το κάνει καθένας, όπου και να γεννήθηκε! Έλληνας, Ρώσος, Γάλλος, Κινέζος, όλοι! Σιγά το κατόρθωμα! Που η γλώσσα και ο πολιτισμός του τόπου αυτού είναι «καλύτεροι» από των αλλωνών; Ας με συγχωρήσουν και πάλι οι πατριώτες, δεν βλέπω καμμία λογική εδώ. Κάθε γλώσσα, κάθε πολιτισμός, κάθε λαός, έχει αξία και πλουτίζει το πανέμορφο μωσαϊκό των λαών του κόσμου. Δεν υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι.

Αν είμαι περήφανη για κάτι, είναι επειδή έχω κατορθώσει να πετάξω από πάνω μου την πλύση εγκεφάλου του δημοτικού σχολείου και να κατανοήσω ότι όλοι μας είμαστε πάνω από όλα Άνθρωποι με Α κεφαλαίο – ούτε έλληνες, ούτε τούρκοι, ούτε χριστιανοί, ούτε εβραίοι, ούτε άσπροι, ούτε μαύροι, ούτε δεξιοί, ούτε αριστεροί, ούτε γαύροι, ούτε βαζέλες.

Προσβλέπω στη λαμπρή εκείνη μέρα που οι ταυτότητές μας δεν θα αναγράφουν ούτε θρήσκευμα ούτε εθνικότητα ούτε υπηκοότητα, ούτε καν τόπο γέννησης, αλλά μονάχα πληροφορίες που δείχνουν ποιοι είμαστε, που συνιστούν πραγματικά στοιχεία της ταυτότητάς μας: όνομα και επώνυμο, ηλικία, φύλο, ομάδα αίματος – ειλικρινά δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο. Ακόμη και αυτά με κάνουν να αναρωτιέμαι: αν αλλάξω το όνομά μου, δεν είμαι άραγε πια ο ίδιος άνθρωπος; Και τι γίνεται με το φύλο; Εκτός του ότι μπορεί να αλλάξει, τι γίνεται με όλους εκείνους τους ανθρώπους (και δεν είναι λίγοι) που δεν εντάσσονται στους δύο κυρίαρχους τύπους φύλου (άρρεν και θήλυ) αλλά συνιστούν ενδιάμεσες ή ιδιαίτερες περιπτώσεις;

Αναρωτιέμαι, ποια είμαι; Ποια είναι η ταυτότητά μου; Ταυτίζομαι με το όνομά μου; Σίγουρα ναι, από συνήθεια – το ίδιο όμως ταυτίζομαι πια και με το ψευδώνυμό μου. Και γνωρίζω καλά ότι δεν «είμαι» κανένα από τα δυο, ότι και τα δυο είναι απλώς οι τίτλοι των ρόλων που παίζω σε ορισμένα πλαίσια. Ταυτίζομαι με το φύλο μου; Σε μεγάλο βαθμό, ναι. Αλλά διατηρώ κάποια επιφύλαξη: υπάρχουν στιγμές που ταυτίζομαι και με το αντίθετο, ή και με κάποιο τρίτο. Ταυτίζομαι με τη γλώσσα μου; Σε κάποιο βαθμό ναι, λόγω οικειότητας. Ίσως θα μπορούσαμε να βάλουμε στα νέα δελτία ταυτότητας την ένδειξη «πρώτη γλώσσα» αντί για «εθνικότητα», και να συμπληρώνει καθένας όποια γλώσσα του είναι πιο οικεία.

Ένα είναι το σίγουρο: είμαι όλα αυτά, και τίποτε από αυτά. Και όσο λιγότερο ταυτίζομαι με τους επιθετικούς προσδιορισμούς που μου αποδίδονται, όσο περισσότερο απαλλάσσομαι από τις ταμπέλες που μου κρεμάνε ή που κρεμάω εγώ η ίδια στον εαυτό μου, τόσο πιο ελεύθερη και ανάλαφρη αισθάνομαι.

Θέλω να κλείσω την ανάρτηση με τα λόγια ενός βαρκάρη που γνώρισα κάποτε στις Πρέσπες. Δεν ξέρω αν ο άνθρωπος θεωρείται ότι ήταν «έλληνας» ή «μακεδόνας» ή «σλαβομακεδόνας» ή «βουλγαρομακεδόνας» ή «σκοπιανός» ή ότι άλλο θέλετε. Ξέρω ότι μιλούσε τόσο ελληνικά όσο και μια άλλη γλώσσα μάλλον σλαβόφωνη, όπως και όλοι οι άλλοι εκεί πάνω. Και ξέρω ότι ήταν φτωχός βιοπαλαιστής. Σε μια συζήτηση για το σε ποιο κράτος θα ήθελε να ανήκει, ο άνθρωπος είπε «Δε με νοιάζει αν θα με λένε έλληνα, ή βούλγαρο, ή τούρκο. Με νοιάζει ποιος θα κοιτάξει να κάνει κάτι γι’ αυτόν τον έρημο τον τόπο. Μ’ αυτόν θα πάω.»

Συμφωνώ και επαυξάνω.