ΜΕ ΚΑΘΕ ΣΕΒΑΣΜΟ

Στην προηγούμενη ανάρτησή μου έγραψα διάφορα κακόγλωσσα περί αγίου φωτός και πιστών και άνοιξα το θέμα περί σεβασμού στα "θεία", το οποίο αναπτύσσω τώρα, όπως υποσχέθηκα.

Είναι πολύ διαδεδομένη, κοινωνικά καθιερωμένη θα έλεγα, η άποψη ότι "δεν πρέπει να θίγουμε τα ιερά και τα όσια", "δεν πρέπει να προσβάλλουμε τα θεία", "πρέπει να σεβόμαστε την πίστη", "πρέπει να σεβόμαστε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις". Ευτυχώς έχει αρχίσει και ακούγεται αρκετά πλέον και η άλλη άποψη, ότι δηλαδή δεν οφείλουμε κανένα σεβασμό στην πίστη, ούτε στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, ούτε στα θεία, τα ιερά και τα όσια. Σεβασμό οφείλουμε στους συμπολίτες και συνανθρώπους μας. Σεβασμό οφείλουμε στο δικαίωμα να τρέφουν όποιες πεποιθήσεις θέλουν - όχι όμως στις ίδιες τις πεποιθήσεις αυτές καθαυτές.

Οι πεποιθήσεις, ακόμη και οι θρησκευτικές, είναι ιδέες. Βρίσκονται μόνο μέσα στο μυαλό των ανθρώπων - δεν είναι αυθύπαρκτες οντότητες, ούτε έχουν αυτοσυνείδηση και ευθιξία, για να χρήζουν σεβασμού. Αλίμονο αν δεν κάνουμε κριτική στις ιδέες, όσο κι αν αυτό προκαλεί αναστάτωση σε κάποιους. Αλίμονο αν περιορίσουμε την ελευθερία της έκφρασης επειδή ορισμένοι αισθάνονται τόση ταύτιση με τις ιδέες τους ώστε να μην μπορούν να τις διαχωρίσουν από τον εαυτό τους, και να νομίζουν ότι θίγοντας αυτές θίγουμε προσωπικά τους ίδιους. Αλίμονο αν θέσουμε κάποιες ιδέες στο απυρόβλητο, έστω και από τη σάτιρα, την ειρωνία ή και την προσβολή ακόμη, επειδή είναι προκαλούμε συναισθηματική αναστάτωση σε ορισμένους. Αφήνω κατά μέρος το πόσο υποκριτικό είναι να κάνουμε τόση φασαρία για τη σάτιρα και την προσβολή κατά ιερών και οσίων, όταν την ανεχόμαστε ήδη σιωπηρά χρόνια τώρα, με δεκάδες κωμικούς να σατιρίζουν τους παπάδες από σκηνής, με εκατοντάδες μασκαράδες ντυμένους σέξι καλόγριες και παπάδες τα καρναβάλια, με χιλιάδες ανέκδοτα για παπάδες, καλογέρους, χριστούς και παναγίες και θεούς ακόμη να κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα - αυτά δεν είναι προσβλητικά, δεν είναι υβριστικά, δεν είναι βλάσφημα; Ή μήπως απλώς είναι κοινωνικά οριοθετημένα ώστε να μην ενοχλούν βάσει μιας σιωπηρής συμφωνίας; Και αν είναι έτσι, πόσο τρομερό είναι να δεχτούμε ότι τα κοινωνικά όρια μπορούν και να μετακινηθούν, ώστε να μην υπάρχουν ιδέες και πεποιθήσεις "πιο ίσες" από άλλες;

Όταν μας ζητούν να σεβόμαστε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, στην πραγματικότητα αυτό που περιμένουν από εμάς είναι να αποσιωπούμε τις δικές μας πεποιθήσεις επί του θέματος. Να μην πούμε όλα όσα σκεφτόμαστε σχετικά με τις πεποιθήσεις αυτές, για να μην στενοχωρήσουμε τους φορείς τους. Να αποκρύψουμε τις απόψεις μας, να αποσιωπήσουμε τις ιδέες μας. Είναι όμως σεβασμός αυτό; Υποστηρίζω ότι είναι ακριβώς το αντίθετο: είναι έλλειψη σεβασμού. Είναι υποτίμηση, είναι απαξίωση, είναι συγκατάβαση. Έτσι φερόμαστε στους τρελούς και στους ηλίθιους: δεν τους λέμε ότι αυτά που πιστεύουν τα θεωρούμε παλαβομάρες και βλακείες. Κάνοντάς το όμως αυτό, όχι μόνο δεν τους σεβόμαστε, αλλά τους τοποθετούμε ένα σκαλί χαμηλότερα από εμάς, περνιόμαστε για ανώτεροι πνευματικά και τους κατατάσσουμε σε μια βαθμίδα με την οποία απαξιούμε να συναναστραφούμε.

Ε λοιπόν όχι φίλοι μου, δεν θέλω να το κάνω αυτό. Δεν θέλω να απαξιώσω τους θρήσκους και θεϊστές συνανθρώπους μου υιοθετώντας μια υποκριτική συμπεριφορά. Δεν θέλω να παριστάνω ότι σέβομαι τις πεποιθήσεις τους: προτιμώ να σεβαστώ αυτούς τους ίδιους.

Αποσιωπώντας την άποψή μας, δίνουμε την εντύπωση ότι μάλλον συμφωνούμε. Βεβαίως δεν έχουμε δηλώσει ρητή συμφωνία, αλλά αφήνουμε περιθώριο να ερμηνευτεί η σιωπή μας κατά το δοκούν, και βεβαίως θα ερμηνευτεί όπως βολεύει τον καθένα: κατά πάσα πιθανότητα θα θεωρηθεί ότι συμμεριζόμαστε τις ίδιες απόψεις και οπωσδήποτε ότι δεχόμαστε ασμένως τις απόψεις του συνομιλητή μας. Πολύ πιο απίθανο είναι να θεωρηθεί ότι δεν έχουμε άποψη και ακόμη πιο απίθανο να θεωρηθεί ότι διαφωνούμε αλλά θεωρούμε καλύτερο να μην το δείξουμε - που είναι και η αλήθεια εν προκειμένω. Γιατί άραγε όμως θεωρούμε καλύτερο να κάνουμε την πάπια; Δύο λόγοι μπορεί να υπάρχουν: είτε επειδή φοβόμαστε την αντίδραση του συνομιλητή μας - πράγμα που μπορεί να ισχύει σε κάποιες καταστάσεις τύπου Ιράν και Αφγανιστάν αλλά θέλω να ελπίζω ότι δεν ισχύει στις συνήθεις κοινωνικές συναναστροφές της Ελλάδας του σήμερα - είτε επειδή τον θεωρούμε ανάξιο να συνομιλήσει μαζί μας. Θέλουμε στ' αλήθεια να επιδείξουμε τέτοια συναισθήματα; Θέλουν στ' αλήθεια οι θρήσκοι να τους αντιμετωπίσουμε έτσι; 

Εγώ πάντως δεν θέλω, και ελπίζω ούτε κι εκείνοι.

Διότι εγώ σέβομαι πολύ τους συνανθρώπους μου.

Σέβομαι την ευφυία τους, την αντιληπτική και την διαλεκτική τους ικανότητα, το δυναμικό τους για προσωπική ανάπτυξη. Σέβομαι επίσης τη γνώση και τη μόρφωσή τους, την καλλιέργειά τους, την επιθυμία τους για αυτοβελτίωση. Σέβομαι τους ίδιους ως ανθρώπους.

Και ακριβώς επειδή τους σέβομαι, τους λέω ειλικρινά τη γνώμη μου.

Για όλα τα θέματα.

Χωρίς εξαίρεση.

Και θέλω να μπορώ να τους λέω ειλικρινά ότι κατά τη γνώμη μου η πίστη στο μεταφυσικό, είτε αυτό λέγεται ζώδια, είτε νεράιδες, είτε φαντάσματα, είτε χριστός, είτε παναγία, είτε θεός, είναι δυνάμει επικίνδυνη, διανοητικά περιοριστική, παράλογη, αβάσιμη και ανάξια σεβασμού.

Με κάθε σεβασμό.


Υστερόγραφο:

Θα δώσω κι ένα παράδειγμα βγαλμένο από τη ζωή, για να μη νομίζετε ότι θεωρητικολογώ.

Έχω μια καλή φίλη η οποία βλέπει Λιακόπουλο. Μια μέρα λοιπόν μου έσκασε το παραμύθι ότι οι αρχαίοι έλληνες θεοί ήταν εξωγήινοι. Σε πρώτη φάση δεν πίστευα στ' αυτιά μου, λέω, δεν είναι δυνατόν, σοβαρά μιλάει; Σοβαρά μιλούσε. Μπλόκαρα, δεν ήξερα πώς να αντιδράσω. Στο δικό μου μυαλό όλα αυτά είναι αυτονόητα μπούρδες τις οποίες προσπερνώ ασκαρδαμυκτί. Όμως στο δικό της είχαν βάση, και ήταν φίλη μου, άρα δεν μπορούσα να το αγνοήσω. Διότι αν το αγνοούσα, θα πρόδινα τη φιλία μας. Θα ήταν σα να της έλεγα ψέματα. Την άκουσα λοιπόν, δέχτηκα και να διαβάσω ένα σχετικό βιβλίο. Μάλιστα φίλοι μου, και το διάβασα στα σοβαρά, υπογράμμισα και τα σημαντικά σημεία. Και μετά όταν συναντηθήκαμε, της είπα τη γνώμη μου. Με επιχειρήματα - τα οποία δεν θα αναπτύξω τώρα εδώ - με ειλικρίνεια και σεβασμό.

Η φίλη αυτή είναι επίσης πιστή χριστιανή. Όταν ανέφερα μπροστά της, εδώ και  πολλά χρόνια, για πρώτη φορά το γεγονός ότι δεν πιστεύω, φρίκαρε. Δεν το περίμενα καθόλου, δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο σημαντική ήταν η πίστη της για εκείνη. Δεν είναι βλέπετε καμιά θεούσα, αλλά ούτε και γιαλαντζί χριστιανή: πιστεύει στ' αλήθεια ότι ο Χριστός υπάρχει και νοιάζεται για εκείνη. Όταν λοιπόν είπα, ενώ τρώγαμε σε μια ταβέρνα με παρέα, ότι σκέφτομαι να αποστατήσω, έπαθε σοκ. Και τι είναι αυτά που λες, σκέψου την ψυχή σου, σκέψου καλά, γιατί θες να το κάνεις αυτό - αναστατώθηκε πολύ, κι εγώ το ίδιο, γιατί δεν περίμενα τέτοια αντίδραση. Αργότερα έγιναν κι άλλες συζητήσεις, κι ομολογώ ότι μπήκα στον πειρασμό να την παραμυθιάσω "για να μην την στενοχωρώ", που σημαίνει για να έχω ήσυχο το κεφάλι μου. Τι φιλία όμως θα είχαμε έτσι; Μια φιλία νερόβραστη, με περιορισμούς, όπου ένα κομμάτι μας θα έμενε πάντοτε απ' έξω. Μια φιλία λειψή, κολοβή. Προτίμησα να είμαι ειλικρινής μαζί της ως προς το τι πιστεύω και τι όχι και τι άποψη έχω για τη θρησκευτική πίστη, κι εκείνη φυσικά το ίδιο από την πλευρά της. Και είμαστε ακόμη φίλες, είκοσι χρόνια αργότερα.

Ειλικρίνεια και ευθύτητα δεν σημαίνει αναγκαστικά προσβολή και σκαιότητα. Μπορούμε να εκφραζόμαστε με ειλικρίνεια και σεβασμό ταυτόχρονα. Φυσικά υποστηρίζω ότι έχουμε δικαίωμα και να προσβάλλουμε, να χλευάσουμε, να κοροϊδέψουμε οποιεσδήποτε πεποιθήσεις - με τη διαφορά βέβαια ότι στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε τακτ, όπως λέει κι ο φίλος μου ο Idom.

Και τώρα περιμένω να έλθει να μου την πει, σαν καλός φίλος, με κάθε σεβασμό. :)