ΛΑΤΡΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

Όπως και πολλοί άλλοι, έχω τη συνήθεια να μαζεύω βότσαλα από τις παραλίες. Με την πάροδο των ετών φτάνει κανείς να μαζέψει τόσες κροκάλες ώστε μπορεί να στήσει κανονική παραλία. Αγόρασα πλατιές και ρηχές πήλινες γλάστρες και αράδιασα τις πέτρες μέσα. Επειδή όμως το μπαλκόνι μου κάποια στιγμή κορέσθηκε, αποφάσισα να τις μεταφέρω στο σπίτι της μητέρας μου, μια γκαρσονιέρα στην ταράτσα της πολυκατοικίας μας, όπου υπάρχει άφθονος χώρος.

Βάλθηκα λοιπόν να κουβαλάω γλάστρες γεμάτες πέτρες.

Έτυχε τη μέρα εκείνη να βρίσκεται στο σπίτι της μητέρας μου μια ηλικιωμένη φίλη της, συνοδευόμενη από την Άννα, η οποία εργάζεται ως εσωτερική οικιακή βοηθός στο σπίτι της. Ανέβηκα, χαιρέτησα τις επισκέπτριες, κουβεντιάσαμε λίγο, και ύστερα ετοιμάστηκα να πάω να φέρω τις γλάστρες. Καθώς έβγαινα, η μητέρα μου είπε:
- Να έρθει και η Άννα να σε βοηθήσει.
Απάντησα κάπως κοφτά:
- Όχι, δεν χρειάζεται.
Η μαμά επέμενε.
- Μα είναι βαριές. Άντε, Άννα, πήγαινε να βοηθήσεις.
Απάντησα βιαστικά, για να προλάβω την αντίδραση της Άννας:
- Όχι, όχι. Δεν θέλω βοήθεια.
Και ξεκίνησα να κουβαλάω τις γλάστρες.
Αλλά η μαμά δεν το έβαζε κάτω.
- Μα είναι θεόβαρες, πού θα τις κουβαλήσεις μόνη σου. Έλα, Άννα, δώσε ένα χεράκι.
Απάντησα εκνευρισμένη:
- Μαμά, άσε την Άννα, αν θέλει να βοηθήσει θα το πει μόνη της.
Όμως η κουβέντα της μαμάς είχε κάνει τη δουλειά της. Δεν ξέρω αν η Άννα έκανε την ανάγκη φιλοτιμία ή αν σηκώθηκε αυθόρμητα, πάντως σηκώθηκε κι έκανε να έρθει προς το μέρος μου. Προσπάθησα να την αποτρέψω.
- Κάτσε, κάτσε, δεν χρειάζεται. Άσ' το σε παρακαλώ.
Εκείνη όμως, γλυκιά και χαμογελαστή, έπιασε τις γλάστρες και με βοήθησε. Προσπάθησα να κουβαλήσω εγώ τις περισσότερες και τις βαρύτερες - όχι πως είχε και μεγάλη σημασία. Σίγουρα δεν θα πάθαινε και τίποτα η κοπέλα. Δεν ήταν εκεί το ζήτημα.

Το ζήτημα ήταν αλλού.

Το ζήτημα είναι ο τρόπος που την αντιμετώπισε η μητέρα μου.

Θεώρησε δεδομένο ότι η Άννα είχε υποχρέωση να με βοηθήσει, και θεώρησε δεδομένο ότι η ίδια είχε δικαίωμα να υποδείξει στην Άννα τι να κάνει.

Θα της είχε μιλήσει με τον ίδιο τρόπο αν η Άννα ήταν κόρη της φίλης της; Όχι βέβαια. Ούτε και έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι η Άννα έχει εργασιακή σχέση με την φίλη της. Αμφιβάλλω ότι θα της είχε μιλήσει έτσι αν η Άννα ήταν φερ' ειπείν γραμματέας της φίλης της ή δικηγόρος της.

Η Άννα είναι υπάλληλος της φίλης της, όχι της ίδιας, και έχει συγκεκριμένα καθήκοντα - ή θα έπρεπε να έχει - τα οποία συμφωνούνται ανάμεσα στην ίδια και στην εργοδότριά της και πέρα από τα οποία δεν έχει καμμία υποχρέωση. Η Άννα δεν είναι - ή δεν θα έπρεπε να είναι - στη διάθεση καθενός που χρειάζεται υπηρέτη.

Όμως για τη μητέρα μου η Άννα είναι υπηρέτρια. Οι υπηρέτες θεωρούνται κατά κάποιον τρόπο κτήμα όλων των αφεντάδων. Είναι ταξικό το θέμα. Η Άννα ανήκει στην τάξη του υπηρετικού προσωπικού. Και στο υπηρετικό προσωπικό δίνουμε εντολές, ακόμη και αν δεν πρόκειται για τους δικούς μας προσωπικούς υπηρέτες, γιατί εμείς ανήκουμε στην τάξη των αφεντάδων.

Η μητέρα μου αισθάνεται ότι ανήκει στην τάξη των αφεντάδων. Των προνομιούχων. Εκείνων που έχουν υπηρέτες, όχι εκείνων που υπηρετούν. Εννοείται ότι φέρεται καλά στους υπηρέτες της, μπορεί μάλιστα να αισθάνεται και στοργή και τρυφερότητα, όπως λόγου χάρη για την παλιά μας οικιακή βοηθό που καθάριζε το πατρικό μου σπίτι μια ολόκληρη ζωή. Αυτό όμως δεν την εμποδίζει να τους θεωρεί κατά κάποιον τρόπο υποδεέστερους και να τους αντιμετωπίζει με συγκατάβαση και ανωτερότητα - και να τους δίνει εντολές, χωρίς να σκέφτεται αν αυτό που ζητά εμπίπτει ή όχι στις ανειλημμένες υποχρεώσεις τους.

Η νοοτροπία αυτή βρίσκεται ίσως σε ύφεση, απέχει όμως πολύ ακόμη από το να εκλείψει τελείως. Οπωσδήποτε η σχέση μας με τους οικιακούς βοηθούς έχει αλλάξει. Δεν παίρνουμε πλέον εσωτερικά μικρά κοριτσάκια από το χωριό, που εργάζονται νυχθημερόν ουσιαστικά χωρίς αμοιβή και υφίστανται κακομεταχείριση. Οι δικοί μας υπηρέτες είναι ενήλικοι, έχουν συγκεκριμένο ωράριο, μπορούν να διαπραγματευτούν τα καθήκοντά τους, ακόμη και να διεκδικήσουν κοινωνική ασφάλιση. Τα πράγματα αλλάζουν, έστω και αργά.

Αλλά τα κατάλοιπα αυτής της νοοτροπίας επιμένουν, έστω και λανθάνοντα.

Κατά κάποιον τρόπο, όλοι θέλουμε υπηρέτες για να απαλλαγούμε από τα οχληρά καθήκοντα.

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν πολύ φυσικό να έχουν οικιακή βοηθό. Πολλοί δικαιολογούνται λέγοντας ότι δεν προλαβαίνουν να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού. Αναρωτηθήκατε ποτέ όμως ποιος καθαρίζει το σπίτι της καθαρίστριας; Εκείνη πώς τα προλαβαίνει;

Άλλο επιχείρημα είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάγκη να εργαστούν και εμείς τους προσφέρουμε εργασία, διαφορετικά θα ήταν στον δρόμο, θα ζητιάνευαν ή θα έκλεβαν. Το ίδιο όμως επιχείρημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και υπέρ της πορνείας και της επαγγελματικής πορνογραφίας, υπέρ της διακίνησης εξαρτησιογόνων ουσιών, υπέρ της εμπορίας ανθρώπινων οργάνων.

Καταλαβαίνω ότι σε μερικές περιπτώσεις η πρόσληψη οικιακού βοηθού είναι επιβεβλημένη. Η φίλη της μητέρας μου, λόγου χάρη, είναι ηλικιωμένη, δυσκολεύεται στις μετακινήσεις, έχει προβλήματα υγείας, δεν έχει στενούς συγγενείς κοντά της, επομένως της είναι πρακτικά αδύνατον να φροντίζει το σπίτι της, ακόμη και τον εαυτό της σε κάποιο βαθμό. Εγώ η ίδια είχα προσλάβει κάποτε οικιακή βοηθό για ένα μήνα, όταν εγχειρίστηκα και δεν ήμουν σε θέση να κάνω δουλειές μέχρι να αναρρώσω. Σίγουρα θα υπάρχουν άνθρωποι που πραγματικά δεν προλαβαίνουν ή που για άλλους λόγους δεν είναι σε θέση να κάνουν τις δουλειές μόνοι τους. Όμως από το ένα άκρο στο άλλο υπάρχει μια γκρίζα ζώνη, όπου μπορεί κανείς να επιλέξει το ένα ή το άλλο.

Καθένας έχει δικαίωμα να ζήσει τη ζωή του όπως νομίζει, να δεχτεί όποιες υπηρεσίες κρίνει ότι χρειάζεται και να παρέχει όποιες υπηρεσίες επιλέγει.

Εγώ προσωπικά δεν θέλω υπηρέτες. Προτιμώ να ικανοποιώ μόνη μου ορισμένες ανάγκες μου, μεταξύ άλλων αυτήν της καθαριότητας - τόσο του προσώπου μου όσο και του σπιτιού μου. Εγώ τα λερώνω και τα ανακατεύω, εγώ τα καθαρίζω και τα συμμαζεύω. Σκουπίζομαι μόνη μου όταν πηγαίνω στην τουαλέτα, τρίβω μόνη μου την πλάτη μου όταν κάνω μπάνιο, πλένω μόνη μου τα πιατικά μου και καθαρίζω μόνη μου το σπιτικό μου.

Το σπίτι είναι για μένα μια προέκταση του εαυτού μου. Είναι ο προσωπικός μου χώρος, που τον αγαπώ και τον φροντίζω. Η τάξη και η καθαριότητα δεν είναι καταναγκασμός αλλά εσωτερική ανάγκη. Το σπίτι μου το αγαπώ, γνωρίζω κάθε του γωνιά, κάθε του ιδιοτροπία. Η φροντίδα του έχει κούραση αλλά έχει και χαρά και ικανοποίηση. Όπως η φροντίδα του εαυτού μας ή των παιδιών μας.

Αγαπάς το παιδί σου ούτως ή άλλως. Όταν όμως σηκώνεσαι μέσα στη μαύρη νύχτα από το κλάμα του, όταν του αλλάζεις την πάνα και το σκουπίζεις αμέτρητες φορές, όταν του πλένεις τον ποπό και του βάζεις κρέμα στα συγκάμματα, τότε μαθαίνεις να το λατρεύεις.

Θυμάμαι ένα αγαπημένο μου απόσπασμα από την "Λωξάντρα" της Μαρίας Ιορδανίδου, παραθέτω από μνήμης γιατί δεν μπορώ να βρω το βιβλίο:


"Το λάτρεψε το σπίτι της η Λωξάντρα. Τη λάτρα του σπιτιού της την έκανε μοναχή της τόσα χρόνια."*

Τη λάτρα του σπιτιού μου την κάνω κι εγώ μοναχή μου. Και το χαίρομαι.



*Είχε και υπηρέτες η Λωξάντρα, και μάλιστα δύο, και εσωτερικούς. Ανήκε κι αυτή στην τάξη των αφεντάδων. Άλλες ποχές τότε, άλλη νοοτροπία. Δεν θα της περνούσε από το μυαλό να αμφισβητήσει την τάξη των πραγμάτων. Όμως εδώ θέλω να κρατήσω το συναίσθημά της για το σπίτι. Πιστεύω ότι και στην τάξη των υπηρετών να ανήκε, το ίδιο συναίσθημα θα έτρεφε, την ίδια λατρεία.