Τρίτη 17 Μαρτίου 2009

ΤΟ ΕΞΥΠΝΟ ΠΟΥΛΙ

Προχθές το βράδυ άκουγα ραδιόφωνο στο αυτοκίνητο, κάποιον σταθμό που δεν είχα ξαναπετύχει. Το παλικάρι που μιλούσε ανάμεσα στα τραγουδάκια θεώρησε καλό κάποια στιγμή να μας ενημερώσει για μια πρόσφατη επιστημονική ανακάλυψη.

Σύμφωνα με κάποιο πείραμα, λέει, διαπιστώθηκε ότι οι πιο μεγάλης ηλικίας άντρες κάνουν παιδιά λιγότερο έξυπνα. Με το που έχω ακούσει αυτό έχω τσιτώσει. Ο νεαρός συνεχίζει ανυποψίαστος, σχολιάζοντας την είδηση, λέγοντας κάτι σαν "καλά τα λένε αυτοί οι κύριοι επιστήμονες, αλλά μήπως είναι κι εύκολο να κάνεις παιδιά νέος; πώς θα τα βγάλεις πέρα οικονομικά;"

Καλή τη πίστη βέβαια μας τα μεταφέρει αυτά, κι εγώ αναρωτιέμαι, μα καλά, υπάρχουν ακόμη επιστήμονες που μιλούν για "εξυπνάδα", ή μήπως ο ραδιοφωνικός παραγωγός παρεξήγησε αυτό που διάβασε;

Αναζητώ λοιπόν την είδηση στο ίντερνετ, και ιδού. Αναφέρεται ότι τα τέκνα μεγαλύτερων σε ηλικία πατεράδων είχαν χαμηλότερες επιδόσεις σε μια σειρά από τεστ ευφυΐας. Γεγονός που στα μάτια του μέσου ανθρώπου σημαίνει πολύ απλά ότι οι μεγάλοι μπαμπάδες κάνουν λιγότερο έξυπνα παιδιά.

Ένα πρώτο πρόβλημα που συναντάμε, είναι ότι για να μελετήσουμε την επίδραση μιας παραμέτρου σε ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό, προσπαθούμε να το μετρήσουμε κρατώντας σταθερές όλες τις παραμέτρους εκτός από εκείνην που μελετάμε. Κάτι τέτοιο ίσως να είναι εφικτό στη φυσική ή τη χημεία, πόσο εφικτό είναι όμως στην ψυχολογία ή την κοινωνιολογία; Πόσο σίγουρος μπορεί να είναι κανείς ότι μετρά πράγματι μόνο την επίδραση της ηλικίας του πατέρα στην εξυπνάδα του παιδιού και όχι και την επίδραση και άλλων παραγόντων που διαφεύγουν τις προσοχής του ή που συνδέονται έμμεσα με την ηλικία; Ακόμη κι αν παρατηρήσει μια στατιστική σχέση των μεγεθών που μετρά, πόσο σίγουρος μπορεί να είναι ότι η στατιστική αυτή σχέση συνεπάγεται και άμεση σχέση αιτίου-αιτιατού;

Πάντα θυμάμαι τις περίφημες μελέτες που συνδέουν τον αριθμό των πελαργών με το ρυθμό γεννήσεων, και βρίσκουν θετική συσχέτιση. Μήπως λοιπόν οι πελαργοί φέρνουν τα μωρά;

Ένας επιστήμονας καταλαβαίνει (ελπίζουμε) την ακριβή σημασία μιας τέτοιας μελέτης. Ένας μη ειδικός όμως, πολύ εύκολα βγάζει το συμπέρασμα ότι "πιο μεγάλος μπαμπάς ίσον πιο χαζό παιδί".

Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι η γενικευμένη ταύτιση του περίφημου "δείκτη νοημοσύνης" ή "δείκτη ευφυΐας" (intelligence quotient, IQ) με "μέτρηση εξυπνάδας".

Ο εφευρέτης των πρώτων τεστ νοημοσύνης, ο γάλλος Αλφρέντ Μπινέ, δήλωσε: "η κλίμακα, για να ακριβολογούμε, δεν επιτρέπει τη μέτρηση της ευφυίας, διότι οι διανοητικές ικανότητες δεν μπορούν να αθροιστούν, κι επομένως δεν μπορούν να μετρηθούν όπως μετριέται μια γραμμική επιφάνεια".

Αναρωτιέμαι αν θα λήξει ποτέ η μανία μέτρησης της εξυπνάδας και η εμμονή με τα τόσο παρεξηγημένα τεστ "ευφυΐας", τα οποία δεν είναι παρά μια σειρά ασκήσεων σχεδιασμένων για να μετρούν συγκεκριμένες δεξιότητες μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια. Το μόνο που μπορούν να μας πουν αυτά τα τεστ είναι πόσο επιδέξιο είναι ένα άτομο στην επίλυση συγκεκριμένου τύπου ασκήσεων. Δεν μπορούν όμως να μας πουν πόσο "έξυπνο" είναι αυτό το άτομο.

Η εξυπνάδα είναι όπως η ομορφιά: δεν μετριέται. Καθένας την αναγνωρίζει όταν τη βλέπει, αλλά είναι ένα σύνολο τόσο πολλών παραγόντων και αποτέλεσμα τόσων πολλών αλληλεπιδράσεων, ώστε δεν μπορούμε καλά-καλά ούτε να την ορίσουμε, όχι να την μετρήσουμε κιόλας.

Συνιστώ ανεπιφύλακτα το εξαιρετικό βιβλίο του Αλμπέρ Ζακαρ "Εγώ και οι άλλοι" από τις εκδόσεις Κάτοπτρο. Ο συγγραφέας εξηγεί αναλυτικά, μεταξύ άλλων, ότι ο "δείκτης ευφυΐας" δεν μετρά την εξυπνάδα, διότι η εξυπνάδα είναι τόσο πολυσύνθετη ώστε δεν μπορεί να μετρηθεί. Επισημαίνει επίσης τον κίνδυνο των προφανών συσχετισμών και των αυθαίρετων συνδέσεων τύπου αιτίου-αιτιατού.

Ιδού πώς παρουσιάζουν το βιβλίο οι εκδότες:

Ο παγκοσμίως γνωστός γενετιστής και διανοούμενος μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε άνθρωπος είναι ένα ον μοναδικό. «Είμαι όμορφος; Είμαι έξυπνος; Σε αυτές τις δύο αιχμηρές ερωτήσεις δεν υπάρχει ορθή απάντηση. Οι ερωτήσεις δεν έχουν νόημα, επειδή στηρίζονται σε ένα λογικό σφάλμα: την αντικατάσταση του "διαφορετικός" από το "κατώτερος" ή το "ανώτερος".»

19 σχόλια:

Ασυγχώρητη είπε...

Είναι για αυτή την κατάχρηση και παρερμηνεία που αρνούμαι να ακολουθώ παραδοσιακές μεθόδους "αξιολόγησης" στο σχολείο, τύπου τεστ το ξέρω/δεν το ξέρω άρα είμαι έξυπνος/δεν είμαι έξυπνος. Κάνει κακό στην αυτοπεποίθηση των παιδιών και τα στιγματίζει/διαχωρίζει σε έξυπνα-όχι έξυπνα στα μάτια των γονιών τους και δυστυχώς πολλών συναδέλφων. Ευχαριστώ για το βιβλίο Αόρατη Μελάνη

Αόρατη Μελάνη είπε...

Καλημέρα Ασυγχώρητη, πολύ χαίρομαι που σε βλέπω εδώ!

Ευτυχώς που υπάρχουν και κάποιοι δάσκαλοι σαν εσένα. Μακάρι να έρθει μια μέρα που η καλή λειτουργία των σχολείων να μην επαφίεται μόνο στη διακριτική ευχέρεια των δασκάλων.

Ανώνυμος είπε...

που να ειχες παει στρατό να δεις τα matrix.

Ανώνυμος είπε...

Θέλει πολλή προσοχή η όποια ερμηνεία μίας τέτοιας έρευνας. Καταρχήν διαβάζοντας το σχετικό άρθρο στο newscientist δε βλέπω πώς προκύπτουν τα συγκεκριμένα συμπεράσματα.
Μιλάει για μία διαφορά 2 πόντων IQ (τόσο ελάχιστη που εγώ προσωπικά θα δίσταζα να βγάλω το όποιο συμπέρασμα). Επίσης, πώς ακριβώς διαπιστώνεται ότι αυτή η διαφορά οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες; Γνωρίζουμε πολύ καλά τον τεράστιο ρόλο που παίζει το περιβάλλον στην ανάπτυξη της σκέψης ενός παιδιού. Επομένως είναι λογικό ένας δραστήριος νεανικός πατέρας που ασχολείται πολύ με το παιδί να τού δημιουργήσει περισσότερα ερεθίσματα και ενδιαφέροντα. Αντίθετα ένας 60άρης γονέας μπορεί να είναι πιο αποστασιοποιημένος.
Και πάλι η όποια γενίκευση ίσως να είναι επικίνδυνη γιατί προφανώς το πόσο καλός γονέας είναι κανείς δεν εξαρτάται απ' την ηλικία αλλά απ' την προσωπικότητά του και την συμπεριφορά του απέναντι στο παιδί.

Δε θα σταθώ στο κατά πόσο η εξυπνάδα μετριέται. Φαντάζομαι τα standards τίθενται κάθε φορά υποκειμενικά απ' την εκάστοτε κοινωνία. Ακόμα κι έτσι όμως, η όποια διαφορά πάντα έχει κάποια αιτία. Θα 'πρεπε όμως αυτή η αιτία να αναζητείται πρώτα σε εξωγενείς παράγοντες προτού καταλήξουμε στον υπερβολικό ισχυρισμό ότι τα σπερματοζωάρια των 50χρονων οδηγούν σε παιδιά με IQ... 2 μονάδες χαμηλότερο απ' τα παιδιά των 20χρονων.

Nomad είπε...

Να είστε καλα, και είχα αρχίσει να φοβάμαι καθότι στα 42 εκανα το πρώτο και στα 43,5 το δευτερο. (Αν και φαινοντουσαν οτι δεν θα ηταν βλακες απο την βρεφική ηλικία (γκαγκαν!) πλεον μπορώ να το πιθανολογήσω και επιστημονικώς!

:ΡΡΡΡΡΡΡΡ

(καλα, δε στεκει αυτο που ειπα, ξερω)

Αόρατη Μελάνη είπε...

Πολύ σωστά τα λες, Άστρον. Ακριβώς τις ίδιες σκέψεις και υποθέσεις έκανα κι εγώ.

Οι επιστήμονες δεν συμπέραναν ότι είναι γενετικό το θέμα. Απλώς διαπίστωσαν μια συσχέτιση (μικρή, όπως επισημαίνεις). Το κακό είναι ότι τα αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας εύκολα παρερμηνεύονται. Αναρωτιέται κανείς γιατί στην ευχή την έκαναν.

Αόρατη Μελάνη είπε...

Νομάδα μου, βλάκες είναι πάντοτε μόνο τα παιδιά των ΑΛΛΩΝ!

Αόρατη Μελάνη είπε...

Ας μου εξηγήσει κάποιος το σχόλιο του Ανώνυμου...

Ανώνυμος είπε...

Νομίζω ότι οι επιστήμονες σύμφωνα με το άρθρο άφησαν να ενοηθεί αρκετά έντονα ότι πρόκειται για γενετικό θέμα:
"The team suspects that age-related accumulations of genetic errors in the cells that produce sperm might account for their results."
(Όπου τα results ειναι η διαφορά 2 μονάδων στο τεστ IQ)
Άρα για όποιες παρερμηνείες και βιαστικά συμπεράσματα φοβάμαι ότι έχει ευθύνη και το newscientist...

Γι' αυτό αναρωτιέμαι κατά πόσο έχουν εξεταστεί οι προφανείς ψυχολογικοί παράγοντες.

Ανώνυμος είπε...

Όσο για το σχόλιο του Ανωνύμου, φοβάμε ότι αν το εξηγήσουμε θα χάσουμε τη μαγεία :P

Ανώνυμος είπε...

*εννοηθεί και *φοβάμαι
(να τί παθαίνει όταν γράφει κανείς σχόλια στις 3 τα ξημερώματα:))

Αόρατη Μελάνη είπε...

Έχεις δίκιο Άστρον, δικό μου το λάθος.

Heliotypon είπε...

Ασφαλώς οι επιστήμες που αναπτύσσονται στο εργαστήριο οι "ακριβείς" λεγόμενες, έχουν συγκεκριμένους και καθιερωμένους τρόπους μετρήσεων και έρευνας. Βέβαια, ο άνθρωπος προσπαθεί να βγάλει συμπεράσματα και σε άλλους χώρους σκέψης, όπως η οικονομία, η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και, ακόμη και η ιατρική και η βιολογία όπου οι παράμετροι που επηρεάζουν το αποτέλεσμα περιέχουν πολλά στατιστικά δεδομένα. Φυσικά πολύ συχνά οι προσπάθειες μέτρησης αποτυγχάνουν, ακριβώς για τους λόγους που αναφέρεις, αλλά αν πρέπει να ερευνήσεις, δεν έχεις παρά να προσπαθείς να βελτιώσεις τους τρόπους μέτρησης. Η στατιστική μπορεί να λειτουργήσει πολύ σωστά αλλά όχι πάντα. 'Αλλωστε, εξ ορισμού, η στατιστική παίζει με πιθανότητες.

Αόρατη Μελάνη είπε...

Ηλιότυπον, σωστά αυτά που λες. Το θέμα είναι να έχουμε πάντα κατά νου, είτε είμαστε επιστήμονες ερευνητές είτε όχι, ότι οι στατιστικές παίζουν με τις πιθανότητες, δεν εκφράζουν κάποια απόλυτη αλήθεια.

Το πρόβλημα εδώ έγκειται στην φράση που εντόπισε ο Άστρον:
"The team suspects that age-related accumulations of genetic errors in the cells that produce sperm might account for their results."

Τι θα πει "The team suspects"? Ας διατυπώσουν μια υπόθεση και ας σχεδιάσουν πείραμα να την επαληθεύσουν/διαψεύσουν. Ας μην εκφράζουν "υποψίες" που οδηγούν σε παρεξηγήσεις.

Το αλλο πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι (ακόμη και οι επιστήμονες) έχουν την τάση να γενικεύουν απερίσκεπτα και να βγάζουν αδικαιολόγητα συμπεράσματα. Από την ελάχιστη ένδειξη συσχέτισης που έδωσε αυτή η έρευνα, ο άλλος βγήκε στο ραδιόφωνο και είπε, ελαφρά τη καρδία, ότι οι μεγάλης ηλικίας μπαμπάδες κάνουν λιγότερο έξυπνα παιδιά.

Εκεί είναι η δική μου ένσταση.

Heliotypon είπε...

Και σωστά εκεί είναι η δική σου ένσταση. Δεν μπορείς να βγάζεις βιαστικά συμπεράσματα στον αέρα και να διαδκινδυνεύεις να προκαλέσεις σοβαρά προβλήματα σε ανθρώπους. Αλλά η "τέχνη" της δημοσιότητας και των ΜΜΕ επεμβαίνει παντού. Χωρίς περίσκεψη. Και επιπόλαιοι επιστήμονες τους δίνουν τροφή...

Idom είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Idom είπε...

Μρχμ...

Μελάνη μου έβαλες πολλά θέματα.

Συμφωνώ ότι αυστηρά μιλώντας, τα IQ τεστς το μόνο σίγουρο που δείχνουν είναι πόσο καλός είσαι στα ... IQ τεστς.
Πάντως υπάρχει κάποια θετική εξάρτηση μεταξύ αυτών των τεστακίων και της ικανότητας ανάλυσης και διαχείρησης τού περιβάλλοντος. Εντάξει, μπορεί ένας 60βαθμος σε IQ τεστ να είναι μουσική διάνοια, αλλά σπάνια θα μπορούσε να κάνει απλή γραφική δουλειά γραφείου.

Γνωστότατο τοις πασι οι λαλακίες και τα ευπώλητα που λένε οι πολλοί δημοσιογράφοι και που αναζητά το πόπολο*.

Ωστόσο, όπως λες ότι το διετύπωσε ο συγκεκριμενος δημοσιογράφος, είναι φλου. Είπε "κάνουν παιδιά".
Εννοούσε "γεννάνε"; Δηλ. το πρόβλημα είναι μάλλον γενετικό και ενυπάρχει από το ζυγωτό;
Εννοούσε όταν τα παιδάκια μεγαλώσουν; - άρα θα μπορούσαν να ευθύνονται παράγοντες ανατροφής;...

Εδώ που τα λέμε αμφότερα ΚΑΙ τα δύο θα μπορούσαν να ισχύουν.
Για τις γυναίκες είναι στατιστικά βέβαιο ότι η αυξημένη ηλικία είναι επιβαρυντική για το γενετικό υλικό τυού παιδιού. Γιατί όχι για τους άντρες;
Πιο δυσκολοεξήγητη μού φαίνονται μάλιστα η επίδραση τής ανατροφής.

Εκεί που νομίζω ότι βγάζει από την μύγα ξύγκι η έρευνα, είναι η σημαντικότητα των ευρυμάτων. Δύο ποντουλάκια διαφορά στα IQ τεστ εύκολα μποορούν να προκύψουν αν δεν έχεις ΜΕΓΑΛΟ δείγμα και "τυφλό σύστημα" εξέτασης. (Να μην συμβεί δηλ. το φαινόμενο "λήψης τού ζητούμενου".)

Και βέβαια ακόμα και αν είναι αληθινό, είναι ασήμαντο, αν αυτά τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν υψηλότερη συναισθηματική ευφυία και άλλα... εύληπτα χαρακτηριστικά ανατρεφόμενα από ηλικιακά "έτοιμους" γονείς. Εδώ φυσικά ανοίγει άλλη συζήτηση.

Idom


* Δεν το παίζω ελιτιστής. Αναλόγως με το θέμα συμπεριφέρομαι και εγώ είτε σαν ψαγμένος είτε σαν "πόπολο" με την κακή έννοια, αναζητά δηλ. λέξεις κλειδιά για να νιώθω "όμορφα".

I.

Αόρατη Μελάνη είπε...

Ίδομ, κατά βάση νομίζω πως συμφωνούμε.

Ναι, ένας με IQ 60 μάλλον δεν θα είναι ιδιοφυία. Αλλά το να κολλάς ταμπέλες λέγοντας ότι ένας με IQ 129 είναι πιο έξυπνος από έναν με δείκτη 128, ε αυτό είναι λαλακία, που λες κι εσύ.

Τα υπόλοιπα τα είπες και μόνος σου: πήρανε δυο μονάδες διαφορά και βγάλανε απ' τη μύγα ξύγκι, και είχαν και το θράσος να διατυπώσουν την υπόθεση ότι μάλλον οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες, χωρίς να έχουν έρεισμα για κάτι τέτοιο (για το περιβάλλον τσιμουδιά).

Τέτοιας νοοτροπίας έρευνες γίνονται εργαλεία στα χέρια του κάθε Πλεύρη για να λέει μετά ότι "οι πράσινοι είναι πιο έξυπνοι από τους κόκκινους" ή ότι "οι γυναίκες είναι πιο έξυπνες από τους άντρες" και τα παρόμοια.

Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να καταργηθεί η ορολογία intelligence quotient, αφού ούτε την ευφυία (intelligence) μετράει, ούτε πηλίκο (quotient) είναι, και παραπλανεί το πόπολο (sic).

Idom είπε...

Είπε ο Πλεύρης ότι "οι γυναίκες είναι πιο έξυπνες από τους άντρες";;;
Βάι βάι βάι! Θα αστειευότανε...

Προτείνω να το ονομάσουμε NIQ test, δηλαδή non intelligence quotient. Έτσι θα είναι εύκολο και στην απαομνημόνευση.

Idom