Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΗΣΑΪΑ

Περί γάμου και ελευθερίας

Πολλά λέγονται και ακούγονται για το γάμο: γάμος θρησκευτικός, γάμος πολιτικός, γάμος ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων, μονογαμία, διγαμία, πολυγαμία, διαζύγιο, γάμος ισόβιος (χωρίς αναστολή), γάμος λευκός (και μαύρος, και πολύχρωμος), γάμος ιδιωτικός και γάμος δημόσιος, συμβίωση άνευ γάμου και γάμος άνευ συμβίωσης…

Με το νομοσχέδιο που προτάθηκε πρόσφατα για την ελεύθερη συμβίωση, το θέμα του γάμου επανέρχεται στο προσκήνιο. Το θεσμό της ελεύθερης συμβίωσης τον πρωτοάκουσα στην Ισπανία πριν από κάτι χρόνια, και η πρώτη μου σκέψη ήταν, όχι Γιάννης μα Γιαννάκης. Δηλαδή, τι πολιτικός, τι θρησκευτικός, τι συμβίωση και κολοκύθια στο πάτερο. Η ουσία είναι η ίδια: η θεσμοθέτηση της συντροφικής σχέσης δύο ανθρώπων (συνήθως ετεροφυλόφιλων, αλλά αυτό είναι το λιγότερο εν προκειμένω) μέσα σε κάποιο πλαίσιο, είτε αυτό λέγεται κοινωνία, είτε πολιτεία, είτε εκκλησία. Η κεντρική ιδέα, πολύ αφαιρετικά, είναι είτε ότι το ζευγάρι ζητά από κάποιο φορέα να επικυρώσει τη σχέση του, είτε ότι ο φορέας επιβάλει στο ζευγάρι την κύρωση της σχέσης προκειμένου να γίνει κοινωνικά αποδεκτό στο συγκεκριμένο πλαίσιο.

Αφού είχα γράψει τα παραπάνω, διάβασα στο «Έθνος» ακολουθώντας τον παρακάτω σύνδεσμο* http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11424&subid=2&tag=8777&pubid=668434 που είδα στο ιστολόγιο του φίλου μου Δρακατώρ, ότι η εκκλησία χαρακτήρισε πορνεία κάθε σεξουαλική σχέση που δεν έχει ευλογηθεί από θρησκευτικό γάμο. Ο εκπρόσωπος της εκκλησίας αναφέρθηκε στην ελεύθερη συμβίωση, πλην όμως προφανώς παίρνει η μπάλα και τον πολιτικό γάμο. Αυτό εμφανώς αφορά μόνον όσους είναι ή θέλουν να φαίνονται χριστιανοί ορθόδοξοι. Εννοείται ότι η θέση της εκκλησία δεν σηκώνει συζήτηση: εκείνη θεσπίζει τους κανόνες της, εκείνη είναι η μόνη αρμόδια να τους κρίνει, και τα μέλη της είναι υποχρεωμένα να τους δεχτούν. Ούτε ψύλλος στον κόρφο τους.

Το σημείο κλειδί όμως για μένα είναι παρακάτω φράση, προς το τέλος του άρθρου, η οποία αποδίδεται στον υπουργό Δικαιοσύνης Σ. Χατζηγάκη: «το Σύμφωνο καθιστά τις έως τώρα ελεύθερες σχέσεις συμβίωσης «λιγότερο ελεύθερες» και τους πολίτες περισσότερο υπεύθυνους» (η υπογράμμιση δική μου). Εκεί ακριβώς είναι η ουσία: το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης δεν είναι παρά μία προσπάθεια να στερήσουμε την ελευθερία από όσους τόλμησαν να την διεκδικήσουν και να την κάνουν πράξη, να μαντρώσουμε ευσχήμως πλην σαφώς τα πρόβατα που είχαν το θράσος να ξεστρατίσουν από το μαντρί. Γιατί είναι προφανές ότι και ο τίτλος ακόμη της διάταξης, «Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης», αποτελεί οξύμωρο σχήμα. Αν είναι ελεύθερη, τι το θέλει το σύμφωνο; Και αν υπογράψουμε σύμφωνο, πώς είναι δυνατόν να είναι ελεύθερη;

Προσωπικά ποτέ μου δεν κατάλαβα τι δουλειά έχει η θρησκεία, το κράτος, η κοινωνία, οποιοσδήποτε επίσημος φορέας γενικά, με την ερωτική ζωή μου. Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί οφείλω να δηλώσω σε κάποιο επίσημο θεσμοθετημένο όργανο ότι προτίθεμαι να συμβιώσω με έναν (ή δύο, ή τρεις, ή τέσσερις…) άνθρωπο (ανθρώπους) ή/και να έχω σεξουαλικές σχέσεις μαζί του (τους). Καταλαβαίνω φυσικά γιατί τα θεσμοθετημένα αυτά όργανα θέλουν καλά και σώνει να τους δώσω λογαριασμό για τη σεξουαλικότητά μου και την προσωπική ζωή μου: θέλουν να με ελέγξουν γιατί αυτή είναι η δουλειά τους, να ελέγχουν τα μέλη που απαρτίζουν την κοινωνία, επιδιώκοντας την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη ευταξία και ηρεμία. Και επειδή ως γνωστόν η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη των έμβιων όντων είναι το σεξ, ο έλεγχος ξεκινά από εκεί, και προχωρά αμέσως μετά στα οικονομικά. Μια καλή μου φίλη είχε πει κάποτε ότι ο καλύτερος τρόπος να ελέγξεις τους ανθρώπους είναι να τους δημιουργείς κοινά συμφέροντα. Το παιδί, το σπίτι, το αυτοκίνητο, η κοινωνική θέση, η σύνταξη, οι δόσεις του δανείου… όλα αυτά μας κρατούν δέσμιους του θεσμού που ονομάζουμε γάμο. Ενός κοινωνικού θεσμού, μιας κοινωνικής σύμβασης, ενός συμβολαίου συνεργασίας που καμμία σχέση δεν έχει με τον έρωτα, αν και υπάρχει τεράστια παραπληροφόρηση στο θέμα αυτό από τα ΜΜΕ, την τέχνη, τη λογοτεχνία και αλλού.

Όσον αφορά την χριστιανική εκκλησία και τους αντίστοιχους φορείς άλλων θρησκειών, δεν προτίθεμαι να ανακατευτώ στα χωράφια της εν προκειμένω. Όποιος είναι θρησκευόμενος και μέλος κάποιας θρησκευτικής οργάνωσης, ας πράξει κατά την πίστη του και κατά τη συνείδησή του. Ας παντρευτεί τη μια γυναίκα ή τον έναν άντρα που θεωρεί ότι του πέφτει αν είναι καθολικός και ας μείνει μαζί του όλη του τη ζωή, ας πράξει το ίδιο αν είναι ορθόδοξος, με τη δυνατότητα όμως να χωρίσει αν το επιθυμεί και να ξαναπαντρευτεί αν αντέχει (μέχρι τρεις φορές, όχι παραπάνω – και του θεού ν’ αρέσει, που λέει και η μάνα μου), ας παντρευτεί όσες γυναίκες αντέχει αν είναι άρρην μουσουλμάνος ή μορμόνος, και γενικώς ας κάνει ότι του υπαγορεύει η προσωπική του πίστη. Δεν με αφορά.

Με αφορά όμως το κράτος, όσο τουλάχιστον επιλέγω να ζω μέσα σε ένα πλαίσιο που ελέγχεται από αυτό. Και ομολογουμένως είναι δύσκολο να ζήσει κανείς εκτός ενός τέτοιου πλαισίου, ακόμη και οι ιθαγενείς της Αμαζονίας έχουν εκπολιτιστεί. Όλη η γη έχει μοιραστεί σαν πίτα σε διάφορα κράτη, όπου και να πας κάποιος κρατικός μηχανισμός θα απλώσει το χέρι του και θα σε τσακώσει, θεωρώντας ότι υπάγεσαι στη δικαιοδοσία του. Με αφορά λοιπόν το κράτος και η κοινωνία και με αυτά ασχολούμαι.

Σε επίπεδο κράτους, ο γάμος θεσμοθετείται και προωθείται με διάφορους τρόπους: φορολογικές απαλλαγές, διευκολύνσεις για τα παντρεμένα ζευγάρια σε στεγαστικά δάνεια και άλλες διαδικασίες, δικαιώματα του ενός συντρόφου απέναντι στον άλλον και απέναντι στην περιουσία του. Ενώ είναι πανεύκολο να παντρευτείς, είναι αρκετά πιο δύσκολο να χωρίσεις, απαιτεί νομική διαδικασία, είναι πολυέξοδο, χρονοβόρο και ψυχοφθόρο. Το γεγονός ότι παρόλα αυτά εξακολουθούν να βγαίνουν διαζύγια, μας δείχνει πόσο σημαντικό είναι για πολλούς να απαλλαγούν από τα καταναγκαστικά έργα ενός ανεπιθύμητου γάμου.

Σε επίπεδο κοινωνίας, όλοι γνωρίζουμε καλά τι γίνεται: φίλοι και συγγενείς μας προτρέπουν να παντρευτούμε, να τακτοποιηθούμε, να κάνουμε οικογένεια. Όλοι μας συγχαίρουν για το γάμο μας, κανείς για το διαζύγιό μας. Οι παντρεμένοι χαίρουν μεγάλης εκτίμησης, έχουν κοινωνική επιδοκιμασία. Οι διαζευγμένοι αποτελούν μάλλον αντικείμενο οίκτου παρά θαυμασμού. Όσο για τους ελεύθερους, θεωρείται λίγο πολύ δεδομένο ότι απλώς «δεν τα κατάφεραν».

Κι εγώ αναρωτιέμαι, γιατί θα πρέπει να θέλει κανείς να παντρευτεί; Γιατί θα πρέπει να θέλει κανείς να υποσχεθεί ότι θα μείνει για όλη του τη ζωή με έναν άνθρωπο, θα μοιραστεί μαζί του όλη του την περιουσία, θα έχει σεξουαλικές σχέσεις μόνο μαζί του για το υπόλοιπο της ζωής του; Και γιατί αυτό πρέπει να το δηλώνει σε ένα συμβόλαιο με κρατική επικύρωση; Γιατί δεν μπορώ να ζήσω με έναν άνθρωπο για ορισμένα χρόνια, για όσο χρονικό διάστημα τέλος πάντων το επιθυμούμε και οι δύο μας, να έχουμε σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ μας ή και με άλλους όπως εμείς κρίνουμε, ενδεχομένως να κάνουμε παιδιά μαζί, και αν κάποτε η σχέση μας κλείσει τον κύκλο της και θέλουμε να πάμε παρακάτω να τραβήξει καθένας το δικό του δρόμο χωρίς αυτό να συνιστά δικάσιμο υπόθεση και αφορμή για τραγωδία;

Να θεσμοθετούνται οι υποχρεώσεις απέναντι στο παιδί, το καταλαβαίνω. Ένα παιδί δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του, χρειάζεται τη φροντίδα τουλάχιστον ενός γονιού. Να θεσμοθετούνται τα δικαιώματα του γονιού, επίσης το καταλαβαίνω, και μάλιστα θεωρώ ότι η κοινωνία υστερεί στον τομέα αυτό. Γιατί ο γονιός επίσης έχει ανάγκη να βλέπει το παιδί του, τόσο όσο έχει το παιδί ανάγκη να βλέπει το γονιό του ή και περισσότερο ακόμη. Δεν είναι δυνατόν να χωρίζει ένα ζευγάρι και το δικαστήριο να αποφασίζει ότι αυτός που δεν έχει την επιμέλεια θα βλέπει το παιδί του μόνο μια φορά την εβδομάδα! Ο άνθρωπος το σύντροφό του θέλει να χωρίσει, όχι το παιδί του! Γιατί να μην το βλέπει κάθε μέρα, έστω και για μία ή δύο ώρες; Γιατί να μην θεσμοθετείται αυτό το δικαίωμα, εφόσον φυσικά ο γονιός είναι συνεπής στις γονικές υποχρεώσεις του, άσχετα με την κατάσταση της συντροφικής σχέσης; Τέτοιες θεσμοθετήσεις τις κατανοώ και τις επικροτώ.

Δεν καταλαβαίνω όμως γιατί πρέπει να θεσμοθετούνται δικαιώματα απέναντι στο σύντροφο. Ενήλικος ο ένας, ενήλικος και ο άλλος. Ελεύθερα επέλεξαν να είναι μαζί, σαν ενήλικες. Ελεύθερα επιλέγουν να χωρίσουν. Τα περιουσιακά τους στοιχεία μπορούν να τα διαχειριστούν όσο είναι μαζί με τρόπο τέτοιο που να μην αδικείται κανένας τους σε περίπτωση χωρισμού. Μπορούν να κάνουν διαθήκες αφήνοντας ο ένας την περιουσία του στον άλλον για να εξασφαλιστούν. Και εν πάσει περιπτώσει, αν θέλουμε οπωσδήποτε να υπάρχει ο θεσμός του γάμου, ας μην είναι συμβόλαιο αορίστου χρόνου («για πάντα»), ας είναι ορισμένου χρόνου, πενταετίας ας πούμε, με δυνατότητα ανανέωσης (αν δεν απατώμαι κάποια ευρωβουλευτίνα πρότεινε επταετία). Ας μπορεί να λυθεί εύκολα, με μια απλή αίτηση. Ώστε να μην είναι κανείς δέσμιος της κοινωνικής σύμβασης, ώστε να μπορούν όλοι να επιλέγουν ελεύθερα το σύντροφό τους, να ανανεώνουν τη συμφωνία τους όσο συχνά το επιθυμούν και να την καταλύουν ελεύθερα και χωρίς κυρώσεις όποτε το θελήσουν. Γιατί η τήρηση των όρων ενός συμβολαίου μπορεί να είναι επιβεβλημένη σε άλλους είδους σχέσεις, όπως η εργασιακή ας πούμε, δεν μπορεί όμως να είναι επιβεβλημένη στην ερωτική σχέση. Ποιος άνθρωπος θέλει να ζει καταναγκαστικά με κάποιον για τον οποίο δε νιώθει πλέον ερωτική έλξη, επειδή υπέγραψε κάποτε ένα συμβόλαιο; Ποιος άνθρωπος θέλει να έχει στο πλευρό του ένα σύντροφο ο οποίος κατά βάθος θα ήθελε να φύγει μακριά του, και επειδή οι συνθήκες τον αναγκάζουν να παραμείνει καταλήγει να τον μισεί; Ποιος μπορεί να είναι τόσο ανάλγητος και αναίσθητος ώστε να θέλει να υποχρεώσει τα ζευγάρια σε παρόμοιο βασανιστήριο;

Το ιδανικό για μένα θα ήταν να μπορούσε καθένας να ζει ελεύθερα με όποιον ή όποιους θέλει, με όποιον τρόπο θέλει, για όσο χρόνο θέλει. Η σεξουαλική και η ερωτική ζωή του καθενός αφορά μονάχα τον ίδιον και τον σύντροφο ή τους συντρόφους του, κανέναν άλλον, ούτε τα παιδιά του, ούτε την κοινωνία, ούτε φυσικά πολύ λιγότερο το κράτος. Όσο για τα περιουσιακά και οικονομικά θέματα, μπορούν να ρυθμιστούν ως εξής: να έχει κάθε άνθρωπος το δικαίωμα να ορίσει έναν δικαιούχο της σύνταξής του σε περίπτωση θανάτου του, ασχέτως φύλου και ηλικίας. Οι φόροι κληρονομίας να είναι ίσοι για όλους, ασχέτως βαθμού συγγενείας, ώστε να μην αποτελεί αυτό κίνητρο για γάμο. Εννοείται ότι καθένας θα μπορεί να κάνει διαθήκη και να τα αφήνει όπου γουστάρει, σε έναν ή σε πολλούς. Τέλος, κάθε ενήλικας να ορίζει έναν άνθρωπο (ή ενδεχομένως δύο ή τρεις με σειρά προτεραιότητας) εμπιστοσύνης που να έχει δικαίωμα να αναλάβει την ευθύνη σε περίπτωση που χρειαστεί να ληφθούν αποφάσεις ερήμην του (μετά από κάποιο ατύχημα, λόγου χάρη, ή σε περίπτωση ψυχικής νόσου, ή σε άλλη τέτοια περίπτωση όπου κανονικά το λόγο έχει ο σύζυγος και οι συγγενείς πρώτου βαθμού).

Προτείνω δηλαδή μια απόλυτη κατάλυση του θεσμού του γάμου, ακόμη και των δεσμών αίματος αν το επιθυμεί κανείς (αλλά αυτό είναι άλλο θέμα που θα το ανοίξουμε σε άλλη ανάρτηση), και μια αναβάθμιση του θεσμού της φιλίας. Προτείνω να μπορεί καθένας να θεσμοθετεί την οικογένειά του επιλέγοντας πραγματικά ελεύθερα τους συντρόφους της ψυχής του, χωρίς πολλές τσιριμόνιες και χωρίς διακρίσεις υπέρ των ισόβιων μονογαμικών ετεροφυλόφιλων ζευγαριών.

Απίθανο, θα μου πείτε. Πράγματι ακούγεται επιστημονική φαντασία σήμερα. Ωστόσο πόσα πράγματα που ήταν επιστημονική φαντασία πριν από πενήντα ή εκατό χρόνια δεν έχουν γίνει πραγματικότητα σήμερα; Πόσες αλλαγές δεν έχουμε δει, όχι μόνο τεχνολογικές αλλά και κοινωνικές; Πριν από λίγες μόλις δεκαετίες, η μοιχεία ήταν ποινικό αδίκημα. Σήμερα πλέον κανείς δεν ασχολείται.

Ας το έχουμε στο μυαλό μας, ας κάνουμε πράξη την ελευθερία όσο μας επιτρέπουν όσοι αντέχουμε, και ας προσβλέπουμε σε ένα ακόμη πιο ελεύθερο μέλλον για όλους μας.

* Παρόμοιο άρθρο με αυτό του Έθνους υπάρχει και στην Καθημερινή:

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_17/03/2008_225934